شيوه صحيح نفس كشيدن در زمان نواختن سازدهني

شيوه صحيح تنفس (Breathing) در حين نواختن سازدهني 

يكي از شرايط اوليه براي توليد صداي خوب از سازهاي بادي اين است كه نوازنده با شيوه صحيح تنفس در زمان نواختن ساز آشنا باشد . بيشتر نوازندگان مبتدي كه با مفهوم "تنفس عميق و شكمي" آشنايي ندارند ، در هنگام نواختن سازدهني از نوعي تنفس سطحي و دهاني استفاده مي كنند كه منجر به توليد صداي خوبي از سازدهني نخواهد شد .

اشتباه اين دسته از نوازندگان اين است كه فكر ميكنند براي نواختن سازدهني بايد "به داخل آن فوت كنند" همان طوري كه مثلا به داخل يك بادكنك فوت مي كنند يا براي خاموش كردن يك شمع به آن فوت مي كنند .

در اين موارد تلاش تنفسي براي بيرون راندن هوا از حفره دهان شروع مي شود به اين ترتيب كه لب ها منقبض شده و به شكل غنچه در مي آيند ، گونه ها (لپ ها) به سمت بيرون پف مي كنند و جريان هوايي باريك با فشار نسبتا زياد از خلال يك منفذ كوچك شكل گرفته در بين لب ها خارج مي شود . معمولا تكنيك نادرست تنفس در اين نوازنده ها با آمباشور نادرست نيز همراه مي شود .

اما جريان هواي تنفسي در حين نواختن سازدهني نبايد به اين شكل تصور شود ! شيوه صحيح و اصولي نفس كشيدن در هنگام نواختن سازدهني را با نام تنفس عميق ، شكمي يا ديافراگمي مي شناسند . ديافراگم (Diaphragm) عضله اي است گنبدي شكل كه در زير ريه ها قرار گرفته و آنها را از حفره شكم و محتويات آن جدا مي كند .

ديافراگم عضله اصلي مسوول تنفس در انسان است به طوري كه فلج شدن اين عضله (در اثر عواملي مانند بيماري هاي درگيركننده اعصاب و عضلات ، ضربه يا داروها و سموم مختلف) مي تواند موجب ايست تنفسي و مرگ انسان شود . نحوه كار اين عضله به اين شكل است كه در زمان دم (Inspiration) منقبض شده و به سمت پايين حركت مي كند تا فضاي كافي براي انبساط ريه ها و داخل شدن هوا به داخل آنها فراهم شود .

از طرف ديگر انقباض اين عضله و پايين رفتن آن با فشاري كه بر محتويات شكم در زير ديافراگم وارد مي كند موجب بيرون زدگي جدار شكم مي شود كه مي توانيد اين حركت شكم را در حين يك دم عميق با نگاه كردن به آينه مشاهده نماييد . در مرحله بازدم (Expiration) مراحل فوق عكس مي شوند يعني با بالا رفتن ديافراگم هواي ريه ها به خارج از بدن تخليه مي شود و همزمان جدار شكم به سمت داخل بر مي گردد . اگر يك بازدم عميق انجام دهيد مي بينيد كه جدار شكم حتي ممكن است به سمت داخل فرورفتگي پيدا كند .

براي اين كه حركات شكم را در حين تنفس به خوبي ببينيد بهتر است مترصد فرصتي باشيد تا بتوانيد يكي از اعضاي خانواده يا دوستانتان را در حال خواب تماشا نماييد : در اين حالت اگر شخصي به پشت خوابيده باشد به وضوح مي توانيد ببينيد كه جداره شكمش هماهنگ با مراحل دم و بازدم به سمت بيرون يا داخل حركت مي كند .

حالا نوبت خودتان است ! روي زمين به پشت دراز بكشيد ، دستهايتان را بر روي شكم قرار دهيد و خيلي آرام و عميق نفس بكشيد . با توجه به اين كه در زمان نواختن سازدهني تنفس عمدتا از راه دهان انجام مي شود (و نه از راه بيني!) سعي كنيد در حين انجام اين تمرين دهانتان باز باشد و از طريق دهان نفس بكشيد .

به نحوه حركت كردن دست هايتان دقت نماييد كه چطور در مرحله دم به سمت بالا مي آيند و در فاز بازدم پايين مي روند . با چند بار انجام دادن اين تمرين به شناخت و خودآگاهي مورد نياز براي استفاده آگاهانه از تنفس عميق شكمي دست پيدا مي كنيد . حالا مي توانيد اين نوع تنفس را در حالت نشسته يا ايستاده تمرين كنيد . دقت كنيد كه د ر حين اين تمرين قفسه سينه و شانه هايتان ثابت باشند و فقط بر حركات ديواره شكم متمركز باشيد .

نوع مطلوب تنفس در حين نواختن سازدهني همين تنفس شكمي است ولي بسياري از ما ممكن است به دليل نا آشنايي با آن اشتباها از تنفس سينه اي يا شانه اي استفاده نماييم يعني موقعي كه هوا را به داخل ريه ها فرو مي بريم به جاي اين كه ديواره شكم بيرون بزند ديواره قفسه سينه متسع مي شود و يا شانه ها بالا مي روند .

آيا تا به حال به طرز نفس كشيدن افرادي كه دچار استرس يا نگراني حاد و شديدي شده اند دقت كرده ايد؟ معمولا اين افراد به شدت نفس نفس مي زنند و شانه هايشان بالا و پايين مي رود يا قفسه سينه شان هم به سمت خارج و داخل حركت مي كند . همين وضعيت در مورد دوندگان آماتور نيز صادق است . اما وقتي كه به اجراهاي تصويري نوازندگان بزرگ دقت نماييد مي بينيد كه در اكثر اوقات شانه هايشان ثابت است .

در واقع نوازندگان سازدهني در حالت عادي صرفا از تنفس شكمي استفاده مي كنند و تنفس سينه اي يا شانه اي را براي مواقعي كه ممكن است نفس كم بياورند ذخيره مي كنند . به همين خاطر لازم است تا با كمي تمرين و تلاش خودآگاهانه كاري كنيد تا تنفستان در زمان نواختن سازدهني از نوع شكمي باشد .

اما چرا لازم است در زمان نواختن سازدهني از تنفس شكمي استفاده شود ؟! دليل اصليش اين است كه سازدهني بر خلاف بعضي از سازهاي ديگر از بدنه اش براي تقويت صداي خود بهره نمي گيرد . مثلا در يك گيتار آكوستيك (از نوع Hollow Body ) فضايي توخالي در زير سيم هاي گيتار وجود دارد كه صداي حاصل از ارتعاش سيم هاي آن را تقويت مي كند . يا در ساكسفون ارتعاشات صوتي حاصل از زبانه (Reed) ساز از خلال ستون بلندي از هوا در طول بدنه ساز حركت كرده و به بيرون منتقل مي شود . اين تقويت صوتي به دست آمده از يك فضاي توخالي را اصطلاحا رزونانس (Resonance) مي نامند .

اما سازدهني با توجه به ابعاد بسيار كوچكي كه دارد از داشتن چنين ابزار يا امكاني براي تقويت صداي خود بي بهره است . در عوض سازدهني مي تواند از "نوازنده" اش به عنوان نوعي جعبه تقويت صدا استفاده نمايد : در پشت سازدهني ستوني از هوا وجود دارد كه به صورت بالقوه مي تواند از حفره دهان تا اعماق ريه ها امتداد داشته باشد .

هر بار كه يك زبانه يا تيغه (Reed) سازدهني به صدا در مي آيد ارتعاشات منشا گرفته از حركت زبانه سازدهني اين ستون هوا را هم به حركت در مي آورد . طبيعتا هر چه اين ستون هوا بزرگتر باشد ارتعاشات صوتي تا مسير دورتري پيش رفته و رزونانس بيشتري حاصل مي شود .

اگر تنفس نوازنده عمقي باشد و از ديافراگم منشا گرفته باشد ستون هواي مذكور از پشت سازدهني تا اعماق ريه ها امتداد خواهد داشت و به اين ترتيب صدايي قوي و پرطنين از سازدهني ايجاد مي شود . و بر عكس مي توان گفت كه بدترين نوع تنفس وقتي است كه تلاش تنفسي از ناحيه دهان شروع شود چر اكه اين نوع تلاش سطحي كمترين رزونانس و ضعيف ترين صداي سازدهني را به دنبال خواهد داشت .

در روش "فوت كردن به داخل سازدهني" جريان هوايي باريك و پرفشار از پشت لب ها به داخل سازدهني تزريق مي شود كه هيچ رزونانسي ندارد در حالي كه در روش "تنفس عميق و شكمي" لب ها و دهان نوازنده به منزله تونل و گذرگاهي هستند كه جريان هواي منشا گرفته از اعماق ريه ها را با رزونانسي فوق العاده از درون سازدهني عبور مي دهند .

براي اين كه تفاوت عيني موجود بين دو روش تنفس سطحي-دهاني و عمقي-شكمي را بهتر متوجه شويد كف دستتان را در فاصله كمي از دهانتان نگه داريد و احساسي را كه بعد از خارج كردن هوا به اين دو روش در كف دستتان ايجاد مي شود ، با يكديگر مقايسه نماييد : در روش "تنفس سطحي و دهاني" جريان هوايي باريك تر و با فشار زيادتر در مركز دست احساس مي شود كه موجب "خنك شدن" كف دست مي شود .

اما جريان هواي حاصل از روش "تنفس عميق و شكمي" به كل اين ناحيه منتشر مي شود ، آرام و بدون فشار است و موجب "گرم شدن" كف دست مي شود . تا به حال چيزي در مورد "نفس گرم نوازنده" شنيده بوديد ؟! نفسي گرم و پرطنين با رزونانس فوق العاده !!!

چگونه هارمونيكا به درمان بيماري هاي تنفسي كمك ميكند:

نواختن بين ۶ تا ۱۰ دقيقه در روزبه عنوان حد اقل زمان پيشنهاد شده در برنامه درماني مي باشد.

كاربرد اين ساز اين اهداف را پوشش مي دهد كه از جمله آنها مي توان تقويت ماهيچه هاي سيستم تنفسي كه ديافراگم را نيز در بر مي گيرند. نام برد. ديگر اهداف سيستم h.e.l.p تمرين منطقه آسودگي/comfort zone در بالاترين حد .. و نيز تمرين شش ها پايين تر از منطقه آسوگي در بالاترين حد بازدم، مي باشند.

منطقه آسودگي به جايي گفته مي شود كه در هنگام تنفس فرد احساس درد ويا زياد باز شدن قفسه سينه و باد شدن شش ها را نداشته باشد.نا گفته نماند در صورت در دسترس نبودن ساز نام برده كه در ابتداي مقاله به آن پرداختيم ، مي توان از ساز استاندارد با تيغه هاي استيل ضد زنگ بهره برد.

به مدت ۳۴ سال دكتر جان شامان بيش از ۴۵۰۰۰ بيمار تحت بازپروري قلبي و درمان ورزشي را مورد مطالعه قرار داده است . وي در يافته كه در سن ۳۰-۷۰ سال۵۰% از كاركرد شش ها كاسته مي شوند. همچنين او به اين نكته پي برده است كه كساني كه از شش ها ي خود به روش هاي فرا روزمره استفاده مي كنند. مانند خوانندگان اپرا , نوازندگان هورن يا برخي از روش هاي مانند غواص بدون كپسول سرعت اين روند را كاهش مي دهند.

سازدهني به خاطره اينكه تنها سازي است كه هم دميدن و هم مكش را براي نواختن طلب مي كند، به عنوان يك وسيله براي حتي بر عكس كردن اين روند مورد توجه قرار گرفته است.

منبع: www.sadda.ir